تحلیل واگرایی جریان های سیاسی در ایران بعد از انقلاب اسلامی با کاربست روش تحلیل لایه ای علتها و سناریوهای پیش رو در افق (1402 – 1415)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

2 استادیار دانشگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا ارتش

چکیده

هدف: شکوفایی احزاب و جریان­های سیاسی، یکی از نشانه ­های میزان توسعه­ یافتگی درجوامع محسوب می­ شود. در ایران معاصر و از زمان شکل­ گیری نهضت مشروطیت، جریان­های سیاسی، فراز و نشیب­ های متعددی را پشت سرگذرانده و می­­ توان گفت؛ جریان­ های سیاسی در ایران هنوز به مرحله نهادینگی و ثبات نرسیده و مشخصه بارز جریان­ شناسی­ سیاسی در ایران، واگرایی جریان­های­ سیاسی در طی دهه ­های اخیر است و این خود می­ تواند، یکی از دلایل ناپایداری، مقطعی و موسمی­ بودن فعالیت احزاب­ سیاسی در ایران به ­شمار آید. بنا به­ این ضرورت، پژوهش پیش رو در پی پاسخگویی به این پرسش است که عوامل واگرایی در میان جریان­های سیاسی در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را چگونه می­توان تحلیل کرد؟ سناریوهای پیش­ روی جریان­های سیاسی در ایران (1402 – 1415) کدام است؟
روش: برای پاسخگویی به این پرسش، از روش تحلیل لایه­ های علّی که یکی از روش­های کیفی در علم آینده­ پژوهی است، استفاده شده است.
یافته­ ها:یافته­ های پژوهش، بیانگر آن است که این انشقاق و واگرایی را در طیف وسیعی از دلایل، از سطح نظام­های علّی (از ساخت نهادی قدرت تا تشکیل احزاب، به ­عنوان ابتکارات الیتیستی)، جهان­ بینی و گفتمان (از اقتدار سیاسی کاریزماتیک تا فرهنگ سیاسی تبعی حامی – پیرو) تا اسطوره – استعاره (فردگرایی ایرانی تا باور به دولت قوی – جامعه ضعیف)  می­توان تجزیه ­و ­تحلیل کرد.
نتیجه­ گیری: بر طبق یافته­ ها می­توان سه سناریوی انسجام­ بخشی به جریان­ها، به­ عنوان سوپاپ اطمینان نظام ­سیاسی، فروپاشی جریان­های سیاسی در شکل سنتی، ادغام و تجمیع در جنبش­های اجتماعی ­جدید (احزاب­ مجازی شده) را برای آینده جریان­های سیاسی ایران در نظرگرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Divergence Analysis of Political Currents in Iran after the Islamic Revolution through Causal-Layers Analysis and Leading Scenario (in 2023-2035 Horizon)

نویسندگان [English]

  • Malihe Ramezani 1
  • Mohsen Biuck 2
  • Ayob Nikunahad 2
1 PhD in Political Science, Isfahan University, Isfahan, Iran
2 Assistant Professor, Khatam –Al Anbia Air Defense Academy, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: The flourishing of political parties and currents is one of the signs of the degree of development in societies. In contemporary Iran and since the formation of the constitutional movement, political currents have gone through many ups and downs and it can be said that political currents in Iran after the Islamic Revolution have not yet reached the stage of institutionalization and stability. A characteristic feature of political currents in Iran is the divergence and division among political currents in recent decades, and this can be one of the reasons for the instability and cross-sectional and seasonal activity of political parties in Iran. Therefore, the necessity of leading research seeks to answer the question of how factors and divergence among political currents in Iran after the victory of the Islamic Revolution can be analyzed? And what are the scenarios for the advancement of political currents in Iran?
Method: To answer this question, the method of causal-layer analysis, which is one of the qualitative methods in futures research, has been used.
Findings: The research findings indicate that this divergence is due to a wide range of reasons from the level of causal systems (from the institutionalization of power to the formation of parties as elitist initiatives), worldview and discourse (from charismatic political authority to culture). Subsidiary-follower politics to myth-metaphor (Iranian individualism to belief in a strong state-weak society) can be analyzed.
Conclusions: Three scenarios for the future of Iranian political currents can be considered: integration of currents as the security valve of the political system, the collapse of political currents in the traditional form, integration and consolidation in new social movements (virtualized parties).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causal-Layers Analysis
  • Political Divergence
  • Political Current Studies
  • Islamic Revolution of Iran
  • Scenario Writing
اخوان­کاظمی، بهرام (1386)، علل ناکارآمدی احزاب سیاسی در ایران. زمانه، شماره 66.
اشرفی، اکبر (1395). مطالعه علل توقف فعالیت­های حزب جمهوری­ اسلامی از منظر جامعه­شناسی احزاب سیاسی، جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، 4(1): 65-84.
اصغری، سیدعلی (1399). مفهوم­شناسی فردگرایی در ایران و نسبت آن با مفاهیم کلاسیک فردگرایی، مجله جامعه­شناسی نهادهای اجتماعی،7(15): 9-30.
الویری، محسن، نظری مقدم، جواد (1391)، نقش ارتباطات سنتی در جنبش­های سیاسی – اجتماعی شیعه (مطالعه موردی جنبش مشروطه ایران)، فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی، 2(1): 1-23.
آبراهامیان، یرواند (1387)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: گل­محمدی، تهران، نشر نی.
بروجردی، مهرزاد (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب: سرگذشت نافرجام بومی­گرایی، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: نشر فرزان روز.
بشیریه، حسین (1381). دیباچه­ای بر جامعه­شناسی سیاسی ایران، دوره جمهوری­اسلامی، تهران: نگاه ­معاصر.
بهشتی، سیدمحمد، ادیبی سده، مهدی و رستگار، یاسر (1390)، مدارای اجتماعی و ابعاد آن، فصلنامه رفاه اجتماعی،13(5): 353-376.
خاتمی، سیدمحمد (1380)، احزاب و شوراها، تهران: نشر طرح نو.
خواجه­سروی، غلامرضا (1382)، رقابت­ سیاسی و ثبات­ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب­ اسلامی.
دارابی، علی (1388)، جریان­شناسی سیاسی در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی.
دوورژه، موریس (1357)، احزاب سیاسی، ترجمه رضا علومی، تهران: امیرکبیر.
رفیع، حسین و دیگران (1397). فرهنگ ­سیاسی؛ یک بررسی مفهومی و نظری، فصلنامه سیاست، 5(17): 23-41.
رهبری، مهدی (مرداد و شهریور 1389)، «انقلاب مشروطه و پاگرفتن جریان چپ در ایران»، اطلاعات سیاسی–اقتصادی، شماره 275 – 276، 106 -121.
زیباکلام، صادق (1379)، استبداد مانع تاریخی تحزب در ایران، مندرج در مجموعه مقالات تحزب و توسعه سیاسی، تحزب در ایران، جلد 2، تهران: انتشارات همشهری.
سردارنیا، خلیل (1393)، تحلیل جامعه­شناخنی نهادینه ­نشدن و ناکامی تحزب در ایران در سده اخیر  از 1285 تا کنون، فصلنامه پژوهش­های تاریخی، 6(4): 43-56.
سروش، عبدالکریم (1370). قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت­ دینی، تهران: نشر صراط.
سمیعی ­اصفهانی، علیرضا (پاییز 1387). جامعه­ قدرتمند، دولت ضعیف، تبیین جامعه­شناختی مناسبت دولت و ملت در عصر قاجار، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق وعلوم­ سیاسی،38(3): 117-143.
شیخ زاده، حسین (1385)، نخبگان و توسعه ایران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
ظریفی­نیا، حمیدرضا (1378)، کالبدشکافی جناح­های سیاسی ایران، 1378 – 1358، چاپ سوم، تهران آزادی­اندیشه.
عنایت ا...، سهیل (1392)، تحلیل لایه­لایه­ای علت­ها؛ نظریه و موردکاوی­های یک روش­شناسی یکپارچه و متحول­ساز آینده­پژوهی، مجموعه مقالات – (جلد اول)، مترجم مسعود منزوی، مرکز آینده­پژوهی علوم و فناوری دفاعی  مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
فرقانی، محمد مهدی (1387)، درآمدی بر ارتباطات سنتی در ایران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فوزی، یحیی (1388)، اندیشه سیاسی در ایران بعد از انقلاب، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی.
مدیرشانه­چی، محسن (1372)، «احزاب سیاسی ایران»، نشریه خاوران، سال سوم، شماره 136.
مسعودی، جواد (1389). تأثیر کاهش تصدّی­گری دولت در تسریع روند دموکراسی در ایران معاصر، پایان­نامه دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز،
مفهوم کثرت­گرایی سیاسی، بازتاب اندیشه، 1381، شماره 31، 68 – 68.
مولانا، حمید (1384)، ارتباطات جهانی در حال گذار؛ پایان چندگونگی، تهران،  نشر سروش.
نظری، علی اشرف (1390)، احزاب سیاسی و هویت ملی؛ تأملی در کارکردها و چشم اندازها، فصلنامه مطالعات ملی، 12(1): 74-98.
هرسیج، حسین، حسینی، سیده مطهره (1388). شکل­گیری جریان­سیاسی چپ در دهه اول پس از انقلاب­اسلامی، فصلنامه سیاست، 39 (3): 361-383.