معمای دموکراسی در عصر هوش مصنوعی: بازتعریف قدرت، چالش‌ها و سناریوهای آینده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری رشته آینده‌پژوهی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام، تهران، ایران

10.30479/jfs.2025.21769.1619

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف بررسی ابعاد مختلف تأثیرات متقابل هوش مصنوعی و دموکراسی بر ساختار قدرت در جوامع دموکراتیک و ارائه سناریوهای محتمل آینده انجام شده است. در این راستا، به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که هوش مصنوعی چگونه می‌تواند ساختار قدرت را دستخوش تغییر کرده و چه آینده‌هایی برای دموکراسی در این عصر متصور است.
روش: برای دستیابی به اهداف پژوهش، از رویکردی توصیفی - تحلیلی و ترکیبی بهره گرفته شده است. ابزارهای جمع‌آوری داده شامل تحلیل اسنادی، برگزاری پنل خبرگان با متخصصان حوزه‌های مرتبط، و انجام مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با صاحب‌نظران بوده است. داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از تکنیک‌های تحلیل مضمون و چارچوب نظری پژوهش، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش در سه حوزه کلیدی «وزن گذشته»، «فشارهای حال» و «جاذبه‌های آینده» دسته‌بندی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که میراث دموکراتیک و تجربیات تاریخی، فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی، و آرمان‌های دموکراتیک، نیروهای تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی آینده دموکراسی در عصر هوش مصنوعی هستند. تحلیل سناریوها نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند هم به تقویت دموکراسی و افزایش مشارکت شهروندان کمک کند، و هم به تمرکز قدرت و دست‌کاری افکار عمومی منجر شود.
نتیجه‌گیری: سناریوها نشان می‌دهند که آینده دموکراسی در به‌شدت وابسته به تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های فعلی است. مجموعه‌ای از راهکارها در سطوح سیاست‌گذاری، نهادی، اجتماعی و فردی پیشنهاد شد که شامل تدوین قوانین هوشمندانه، تقویت نهادهای نظارتی، توانمندسازی شهروندان و حمایت از ابتکارات دموکراتیک است. پژوهش تأکید دارد که با همکاری بین ذی‌نفعان مختلف، می‌توان از هوش مصنوعی برای ارتقای دموکراسی بهره جست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Democracy Puzzle in the Age of Artificial Intelligence: Redefining Power, Challenges, and Future Scenarios

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammadsadegh Talebian 1
  • Seyed Mohammad Hosein Badie Khamseh Fard 2
1 (Corresponding author) Master of Political Science, Faculty of Islamic Studies and Political Science, Imam Sadegh University, Tehran, Iran
2 PhD Student in Futures Studies, Faculty of Islamic Studies and Management, Imam Sadeq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objective: This study aims to examine the various dimensions of the interplay between artificial intelligence (AI) and democracy in shaping power structures within democratic societies and to propose potential future scenarios. In this regard, the study seeks to answer how AI can alter power structures and what possible futures can be envisioned for democracy in this era.
Methodology: To achieve the research objectives, a descriptive-analytical and mixed-method approach was employed. Data collection tools included document analysis, expert panel discussions with specialists in relevant fields, and semi-structured interviews with key stakeholders. The collected data were analyzed using thematic analysis techniques and the study's theoretical framework.
Findings: The research findings are categorized into three key areas: "Weight of the Past," "Pressures of the Present," and "Attraction of the Future." The results indicate that democratic legacies and historical experiences, opportunities and challenges posed by AI, and democratic aspirations are crucial forces shaping the future of democracy in the AI era. Scenario analysis reveals that AI can both enhance democracy and citizen participation while also leading to power concentration, mass surveillance, and public opinion manipulation.
Conclusion: The scenarios highlight that the future of democracy in the AI era is highly dependent on current decisions and policymaking. A set of recommendations at the policy, institutional, social, and individual levels is proposed, including the formulation of smart regulations, strengthening oversight institutions, empowering citizens, and supporting democratic initiatives. The study emphasizes that through collaboration among various stakeholders, AI can be leveraged to enhance democracy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Futures Studies
  • Democracy
  • Power
  • Futures Triangle
  • Artificial Intelligence
ابوذری، مهرنوش (1402). هوش مصنوعی ابزار قدرت نرم در حوزه سیاست عمومی. دوره 13، شماره 4 (شماره پیاپی 35)، اسفند 1402، صفحه 81-100.
احمدیان، مهدی؛ حیدری، محدثه؛ طاووسی، مجتبی (1403). سناریوهای آینده تأثیر هوش مصنوعی بر حکمرانی ملی و بین‌المللی در افق 10 ساله. دوره 14، شماره 3 (شماره پیاپی 48)، مهر 1403، صفحه 75-91.
باقری دولت‌آبادی، علی (1402). تاثیر هوش مصنوعی بر قدرت نرم دولت‌ها. دوره 13، شماره 4 (شماره پیاپی 35)، اسفند 1402، صفحه 223-244.
برکان، ماجا؛ صلح‌چی، سارا (1402). هوش مصنوعی و مردم‌سالاری؛ تأثیر اطلاعات غلط، ربات اجتماعی و هدف‌گذاری سیاسی. تمدن حقوقی، سال 6، شماره 18 (ویژه‌نامه هوش مصنوعی)، زمستان 1402، صفحه 155-172.
ترکی، هادی (1403). رهیافت جدید قدرت مبتنی بر هوش مصنوعی (مطالعه موردی رقابت آمریکا و چین از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳). دوره 4، شماره 14، آبان 1403، صفحه 91-114.
شریعتی، مجتبی؛ سلیمی، حسین (1397). روندهای آینده دموکراسی در خاورمیانه تا 2025 و تاثیر آن بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران. دوره 7، شماره 25 (شماره پیاپی 55)، شهریور 1397، صفحه 41-72.
عامری، زهرا (1402). آینده‌پژوهی استفاده از هوش مصنوعی در انتخابات؛ تهدید یا فرصتی برای دموکراسی؟. اولین همایش ملی آینده‌پژوهی در فقه، حقوق و علوم سیاسی.
عنایت‌الله، س. (1388). تحلیل لایه‌لایه‌ای علت‌ها؛ نظریه و موردکاوی‌های یکپارچه و متحول‌ساز آینده‌پژوهی (ترجمه: مسعود منزوی، جلد اول). تهران: مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.
عنایت‌الله، سهیل (1393). پرسش از آینده (ترجمه: مسعود منزوی). تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.
کاستلز، مانوئل (1398). قدرت ارتباطات (ترجمه: حسین بصیریان جهرمی). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کوکلبرگ، مارک (1403). درآمدی بر فلسفه سیاسی هوش مصنوعی (ترجمه: علی‌اصغر رئیس‌زاده). تهران: دکسا.
کیسینجر، هنری؛ اشمیت، اریک؛ هاتن‌لوکر، دانیل‌پی. (1403). عصر هوش مصنوعی و آینده بشریت (ترجمه: رحمان قهرمان‌پور). تهران: نشر روزنه.
ملایی، اعظم؛ کافی، مجید (1401). جایگاه هوش مصنوعی در دیپلماسی؛ ملاحظاتی برای جمهوری اسلامی ایران. دوره 25، شماره 4 (شماره پیاپی 98)، بهمن 1401، صفحه 311-331.
میرزائی، احمدرضا (1403). سناریوهای آینده تأثیرگذاری هوش مصنوعی بر ابعاد مختلف زیست انسانی. دوره 3، شماره 9 (شماره پیاپی 9)، فروردین 1403، صفحه 7-30.
نای، جوزف (1398). آینده قدرت (ترجمه: احمد عزیزی). تهران: نشر نی.
نیومن، سال (1401). قدرت و سیاست در اندیشه پساساختارگرا. (ترجمه: جهانگیر جهانگیری). تهران: مهراندیش.